محرم به روایت نور، صدا و دوربین

در سالهای اخیر، مجموعه‌های زیادی درباره عاشورا و شهادت امام حسین ساخته شده است. سازندگان این مجموعه‌ها تلاش کرده‌اند از زوایای مختلف به شخصیت امام(ع) و واقعه عاشورا نزدیک شوند و نکات ناگفته‌ای را مطرح کنند که دیگر کمتر به آنها پرداخته‌اند. به دلیل اهمیت ماجرای عاشورا و شهادت امام حسین(ع) مجموعه‌هایی که درباره این حضرت ساخته شده بیشتر از دیگر امامان است. این تنوع و تعدد تولیدات باعث شده تعداد آثار قابل دفاع درباره امام حسین(ع) بیشتر از ائمه دیگر باشد. هر چند در این عرصه هم همچنان جای تجربه‌های تازه و متفاوت خالی است.

معصومیت از دست رفته

داود میرباقری در معصومیت از دست رفته توانسته مفاهیم و مضامین معنوی که در فرهنگ شیعه و قیام عاشورا وجود دارد، در دل داستانی جذاب مطرح کند. تم عاشقانه داستان به جذابیت مجموعه کمک کرده است. معصومیت از دست رفته شخصیت‌هایی خیالی دارد اما میرباقری این کاراکترها و حوادث غیر واقعی را در ارتباط غیر مستقیم با قیام عاشورا قرار داه است. شوذب (امین تارخ) که زمانی دوستدار و پیرو علی بن ابی‌طالب(ع) بود، خزانه‌دار و محرم امویان می‌شود و دل به دنیا می‌سپارد.
دیالوگ‌نویسی فاخر میرباقری در این مجموعه هم یکی از امتیازهای کار است. دیالوگ‌های دلنشین و آهنگینی که میرباقری بیشتر از زیبایی‌شان به مفاهیمی که در آن‌ها مستتر شده توجه کرده است. بازی‌های خوب بازیگرانی که میرباقری در نقش‌های تازه‌ای از آن‌ها استفاده کرده، هم یکی دیگر از ویژگی‌های مثبت معصومیت از دست رفته است. این مجموعه مانند مجموعه عظیمی مثل امام علی(ع) نیست. میرباقری درساخت این مجموعه بودجه کمتری داشته اما حساسیت و دقت نظری که به خرج داده این مجموعه را به یکی از مهم‌ترین مجموعه‌هایی تبدیل کرده که موضوعی مرتبط با امام حسین(ع) و واقعه عاشورا دارد. فیلمنامه معصومیت از دست رفته ظرایف و جزئیات زیادی دارد. یکی از مهم‌ترینشان پرداختن به شخصیت‌ها، مفاهیم و مناسباتی است که محدود به زمان و مکان خاصی نیست و در دنیای امروز هم کاملا مصداق دارد. هر انسانی در بزنگاه‌های زندگی گاهی خطا می‌کند و از راه درست فاصله می‌گیرد.
دور شدن از حق و به جبهه باطل پیوستن مسئله‌ای نیست که محدود به زمان و مکان باشد. یکی از ویژگی‌های یک اثر جذاب مذهبی این است که دنیا و آدم‌های امروز را به گذشته پیوند بزند و تاریخ را آن‌چنان دور و غیر قابل لمس نداند که مخاطب نتواند با آن ارتباطی برقرار کند؛ اتفاقی که در معصومیت از دست رفته افتاده است.

باران عشق

مجموعه‌ی اپیزودیک باران عشق از داستان‌هایی تشکیل شده که یک حلقه اتصال دارند. امام حسین(ع) و عاشورا خط مشترکی است که در این قصه‌های مستقل تکرار شده است.
باران عشق مجموعه ای است با داستان‌هایی درباره جامعه امروز و آدم‌هایش. قصه‌ها و شخصیت‌ها امروزی و آشنا هستند. در نگاه اول ارتباط دادن این قصه‌ها با واقعه عاشورا چندان ساده به نظرنمی رسد. اما فیلمنامه‌نویس باران عشق به خوبی توانسته قصه‌های امروزی‌اش را به طور غیر مستقیم به عاشورا ربط دهد.
باران عشق از معدود مجموعه‌های غیر تاریخی است که بدون افتادن در ورطه شعارزدگی، مفاهیم و معانی فرهنگ عاشورایی را ترویج می‌دهد و از ماجرای شهادت امام حسین(ع) به عنوان یک عنصر معنوی در کل اثر استفاده می‌کند.
تجربه باران عشق نشان می‌دهد که می‌تواند بدون اشاره مستقیم به واقعه عاشورا مجموعه‌ای ساخت که هم مسائل و دغدغه‌های انسان معاصر را روایت کند و هم فرهنگ عاشورا را ترویج و تبین کند. در اغلب داستان‌های این مجموعه، شخصیت‌های اصلی هر اپیزود درگیر مسائل و مشکلات مختلفی بوده‌اند. مسائلی که در نگاه اول هیچ ارتباطی با عاشورا و محرم پیدا نمی‌کرد اما فیلمنامه‌نویس و کارگردان، شخصیت‌ها را با ترفندهایی دراماتیک به واقعه عاشورا و شهادت امام حسین(ع) مربوط می‌کردند. تنوع شخصیت‌ها و موقعیت‌ها فضای مجموعه را غیر تکراری و جذاب کرده بود.

سفر سبز

در نگاه اول قصه اصلی مجموعه سفر سبز ارتباط زیادی با واقعه عاشورا ندارد. قصه‌ای آشنا و جذاب که داستان سفر جوانی (پارسا فیروزفر) به ایران است. دانیال در این سفر تلاش می‌کند راز گذشته‌اش را فاش کند. اما سفر در ماه محرم اتفاق می‌افتد و هرچه قصه پیش می‌رود، وچه مذهبی و دینی آن پررنگ‌تر می‌شود. سفر سبز از معدود مجموعه‌هایی است که به طور مستقیم به معجزه می‌پردازد و حتی آن را به تصویر می کشد.
اما محمد حسین لطیفی به خوبی از عهده این کار برمی‌آید. در سفر سبز هم قصه کاملا امروزی و معاصر است. مایه‌های آشنا و تماشاگرپسندی هم دارد. ترکیب بازیگران و تم عاشقانه مجموعه هم جذابیت آن را بیشتر کرده است. اما همه این ویژگی‌ها به برجسته شدن مفاهیم و معانی مذهبی و معنوی مجموعه کمک کرده است. لطیفی توانسته تعادلی در کار ایجاد کند و با توجه به ظرفیت‌های داستان، بخش مذهبی مجموعه را تقویت کند.
اگرچه در سفر سبز به واقعه عاشورا و شخصیت امام حسین(ع) به طور مستقیم پرداخته نمی‌شود، اما این مجموعه به دلیل فضای معنوی و بهره گرفتن از مفاهیم دینی یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های مذهبی سال‌های اخیر به حساب می‌آید.
مجموعه‌ای که از همدلی پیروان ادیان الهی می‌گوید و ارتباط محبت‌آمیز آن‌ها را به تصویر می‌کشد و امام حسین(ع) را متعلق به همه موحدان و آزادگان تاریخ می‌داند.

روزهای اعتراض

روزهای اعتراض ساخته حسین سهیلی‌زاده دیگر مجموعه‌ای است که رخدادهای تاریخ معاصر را به ماجرای عاشورا پیوند می‌زند. در واقع در این مجموعه کوشیده شده مقاومت مردمی در برابر رژیم پهلوی در سال‌های دور در تداوم مسیر نهضت عاشورا را به تصویر کشیده شود. به همین خاطر است که ماجراهای سریال در ایام محرم می‌گذرد.
نکته بارز روزهای اعتراض به تصویر کشیدن عده‌ای متعصب جاهل است که به گمان یاری رساندن به ظهور امام زمان(عج) عمله ظلم می‌شوند. در واقع روزهای اعتراض در کنار به تصویر کشیدن فرهنگ غنی عاشورا، نوعی انحراف از سوی مقدس‌مآبها را نیز به تصویر می‌کشد. نقاط اوج درام در صحنه‌های عزاداری شکل می‌گیرد که بازی خوب حبیب دهقان نسب در نقش روحانی مبارز سهم زیادی در توفیق این سکانس‌ها دارد.

شب دهم

حسن فتحی در شب دهم موفق شده علایق و دلمشغولی‌هایش درباره گذشته و روزگار سپری شده را با ماجرای عاشورا پیوند بزند. شخصیت‌های مجموعه و فضای آن شبیه دیگر مجموعه‌های این کارگردان است. اما شب دهم نسبت به مجموعه‌های دیگر فتحی جنبه‌های مذهبی و دینی پررنگ‌تری دارد. امتیاز مهم این مجموعه نشان دادن پیوندی است که بین فرهنگ ایرانی و قیام عاشورا وجود دارد. شب دهم قصه آشنای عاشقانه‌اش را با مایه‌های مذهبی پیوند می‌زند.
شخصیت‌های اصلی قصه که مراسم تعزیه را برگزار می‌کنند. در پایان تراژیک مجموعه که مصادف با پایان مراسم تعزیه را برگزار می‌کنند، در پایان تراژدیک مجموعه که مصادف با پایان مراسم تعزیه هم هست، به شهادت می‌رسند و عزاداری زنان و شیون و فغانشان جنبه‌ای آیینی پیدا می‌کند. در شب دهم ماجرای عاشورا به عنوان یک عنصر مکمل در فیلم‌نامه وجود دارد. فتحی قصه اصلی‌اش را به خوبی با این عنصر مکمل پیوند می‌زند. مایه تحول و تغییر در شخصیت‌ها که یکی از تم‌های آشنای آثار مذهبی است که در شب دهم وجود دارد. فتحی تلاش کرده بستر این تحول را عشقی زمینی قرار بدهد و فضایی ایجاد کند که این عشق زمینی مقدمه‌ای برای تجربه عشق آسمانی باشد.
شب دهم علاوه بر اشاره به ماجرای عاشورا و شهادت امام حسین(ع) از تعزیه به عنوان یکی از نشانه‌های عاشورایی در فرهنگ نمایشی ایران به خوبی استفاده کرده است.
منبع: پایگاه خیمه